فیلترینگ، نوعی ساده‌اندیشی است / رسانه‌ها زندگی را با کیفیت‌تر کرده‌اند  

دکتر امیرعبدالرضا سپنجی، کارشناس و مدرس رسانه با حضور در برنامه «همیشه خونه» شبکه آموزش ضمن ارائه راهکارهای عملی در حوزه سواد رسانه‌ای و تحلیل پیام، به تشریح نقش والدین در بهره‌‌مندی صحیح فرزندان از رسانه‌ها پرداخت.

آوا فوشریان-عطنا؛  امیرعبدالرضا سپنجی در شبکه آموزش سیما گفت: در گذشته‌های نه چندان دور، یکی از نشانه‌های فرد مقتدر، در اختیار داشتن کنترل تلویزیون بود و اعضای خانواده به تبعیت از او محتوایی را دریافت می‌‌کردند. اما امروزه با انبوه رسانه‌ها و امکانات موجود در فضای سایبری مواجه هستیم، که جهانی موازی با زندگی واقعی ماست. حال در چنین شرایطی و با این حجم اطلاعات چه باید کرد؟ آیا باید منفعلانه رسانه‌ها را دید و شنید یا لازم است که اقدامات موثری انجام داد؟

سپنجی ادامه داد: با گذشتن از دوره دهکده جهانی، طبق نظریه بازار پیام  محسنیان راد، هرکدام از ما در بازار جهانی ارتباطات، حجره‌ای داریم و کانال یا گروهی برای خود ایجاد کرده‌‌ و مخاطب‌مان را جذب می‌‌کنیم. اما در این فضا لازم است قدرت تحلیل پیام‌‌ها و به بیان بهتر، سواد رسانه‌ای داشته باشیم. از نظر من، همان‌طور که پیش از ازدواج آموزش‌های بهداشتی و مشاوره‌های روان‌شناسی صورت می‌‌گیرد، آموزش سواد رسانه‌ای نیز اهمیت دارد. سواد رسانه‌ای لازم است که به صورت گفتمان عمومی درآید و آموزش آن برای همه سنین و طبقات جامعه صورت پذیرد.

سپنجی در پاسخ به این سوال که چگونه می‌‌توان تأثیر تدریجی و هیجانی رسانه‌ها بر رفتار و سبک زندگی را مدیریت کرد، خاطر نشان کرد: در بحث تأثیر محتوای رسانه‌ها، دوره‌هایی را پشت سر گذاشته‌‌ایم. در دهه‌های 30 و 40 میلادی رسانه‌ها محدود به سینما، رادیو و مطبوعات بودند و مردم نیز سطح دانش پایینی داشتند. این عوامل باعث می‌شد تا افراد با چشمان بسته و دهان باز جذب رسانه‌های آن دوره شوند و پیام‌ها تأثیر بالایی بر جای گذارند. پس از ورود تلویزیون به تدریج، جذابیت سایر رسانه‌ها کاهش پیدا کرد و در عین حال سطح سواد مخاطبان نیز بالاتر رفت. در نتیجه، امروزه رسانه هراسی مثل دوره‌های قبل نباید وجود داشته باشد و اگر کسی بگوید رسانه‌ها خیلی قدرتمندند باید در افکارش تجدید نظر کند. با این اوصاف، بنظر می‌رسد محدودکردن و فیلترینگ رسانه‌ها برای مخاطب بزرگسال ساده اندیشی است، زیرا فرد بزرگسال به هر نحو ممکن، خوراک رسانه‌ای خود را تامین می‌‌کند.

این مدرس دانشگاه افزود: آنچه مهم است حفظ کودکان به عنوان حساس‌ترین قشر در برابر محتوای رسانه‌ها است. طبق قانون 2*2 ممنوعیت استفاده از رسانه‌های لمسی و غیرلمسی مانند تلویزیون، موبایل، تبلت و... برای کودکان زیر دوسال وجود دارد و برای سنین 2 تا 16 نیز محدودیت استفاده روزانه از رسانه‌ها به مدت حداکثر دوساعت باید رعایت شود.

سپنجی ادامه داد: نکته مهم دیگر این است که استفاده کودکان و نوجوانان از رسانه و به ویژه تلویزیون و صفحات لمسی، مثل موبایل و تبلت، باید به عنوان امتیازی برای آنها در نظر گرفته شود و نباید بچه‌ها بهره‌مندی دائمی از چنین رسانه‌هایی را حق خود بدانند. بزرگسالان نیز به دلایل فیزئولوژیک و روان‌شناختی، لازم است که محدودیت استفاده کمتر از 4 ساعت در روز از رسانه‌ها را رعایت کنند تا دچارمشکلات روحی و جسمی نشوند.

او تأکید کرد: رسانه‌ها این قدرت را دارند که در سبک زندگی و رفتار ما به وسیله تولید نیاز، تغییر ایجاد کنند اما با کنترل مصرف و مدیریت آن به ویژه برای کودکان می‌‌توان تا حدود زیادی مانع این امر شد.

 رسانه انسان امروزی را توانمند کرده است

در بخش دیگر این گفت‌وگو  سپنجی به نقش رسانه‌ها در تربیت اجتماعی کودکان اشاره کرد و گفت: نباید کارکردهای مثبت رسانه‌ها را نادیده گرفت. زندگی ما با وجود رسانه‌ها نسبت به گذشته بهتر و با کیفیت‌تر شده است. کودکانی که تلویزیون تماشا می‌‌کنند نسبت به دیگر کودکان از هوش اجتماعی بالاتری برخوردارند. قدرت تکلم و دایره لغات آن‌ها بیشتر است و نقش‌های اجتماعی و جنسیتی خود را بهتر می‌آموزند.

او ادامه داد: ما بزرگسالان نیز به دلیل رسانه‌ای شدن بسیاری از تجارب بشری، دانش و اطلاعات و سرگرمی افزون‌تری را بدست آورده‌ایم.

سپنجی خاطرنشان کرد: همه این عوامل باعث می‌‌شود تا انسان امروزی بسیار توانمندتر از زمانی باشد که رسانه‌ها را در اختیار نداشت، اما مهم‌ترین نکته در استفاده از رسانه‌ها زمان‌مند بودن آن و تحلیل انتقادی محتوای پیام‌ها، برای پرهیز از انفعال در برابر رسانه‌ها است.

این استاد پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تاکید کرد: برای تحلیل پیام‌های رسانه‌ای به آموزش سواد رسانه‌ای نیازمندیم.

او افزود: آن‌چه در سواد رسانه‌ای مطرح است، آموزش دسترسی و تحلیل انتقادی پیام‌ها است.

سپنجی با اشاره به اینکه آموزش، ابزار حل مسائل زندگی است تصریح کرد: از آنجایی که رسانه‌ها کارکردهای متفاوتی نظیر سرگرمی، اطلاح رسانی، بسیج افکار عمومی و آموزش بر عهده دارد، می‌توان از همین ظرفیت نیز برای آموزش سواد رسانه‌ای بهره برد. 

او ادامه داد: در سطوح دیگر نیز لازم است آموزش سواد رسانه‌ای انجام پذیرد و به سن و طبقه خاصی اختصاص پیدا نکند، برای تحقق  این هدف، برنامه جامعی نیاز است تا به خانواده‌ها مقولات مختلف سواد رسانه‌ای را بیاموزد.

این پژوهشگر حوزه رسانه گفت: آنچه والدین باید بدانند این است که نباید کودکان را در استفاده از رسانه به حال خود بگذارند. کودکان در مقابل محتواهای خشن و استرس زا بسیار آسیب پذیرند و پدر و مادر باید بر آن کنترل داشته باشند.

او در پایان افزود:  بهتر است که خانواده‌ها در کنار هم از رسانه‌ها استفاده کنند و به تحلیل پیام رسانه‌ها نیز بپردازند، همچنین با گفت‌و‌گو حول محتواهای رسانه ای، از منفعل بودن صرف خارج شوند تا به این ترتیب محیط خانوادگی شان نیز گرم‌تر و صمیمی‌تر شود.

*عکس: سید فرزاد حسینی